Guernica

Tijdens onze reis door het noordoosten van Spanje van enkele weken geleden bezochten wij het Baskische dorp Guernica (in het Baskisch: Gernika). Wie het dorp bezoekt, wandelt niet zomaar door een plaatsje met een middeleeuws centrum en groene heuvels eromheen. Hier hangt de geschiedenis in de lucht, voelbaar in de stenen, zichtbaar in monumenten en kunstwerken.

Op 26 april 1937, tijdens de Spaanse Burgeroorlog, veranderde Guernica in een symbool van zinloos geweld. Duitse en Italiaanse vliegtuigen, bondgenoten van de Spaanse nationalistische leider Generaal Franco, bombardeerden het dorp op een marktdag. Huizen werden met de grond gelijkgemaakt, honderden inwoners en bezoekers kwamen om. Het doel was niet enkel militair: het was een daad van terreur om de bevolking te breken en de Baskische onafhankelijkheidszin te vernietigen.

Het nieuws van de aanval ging de wereld rond. De schokgolf bereikte ook Parijs, waar Pablo Picasso werkte aan een opdracht voor de Wereldtentoonstelling van 1937. Die zomer schilderde hij zijn monumentale doek Guernica – een zwart-wit tableau vol pijn, chaos en wanhoop. Het werk groeide uit tot hét universele symbool tegen oorlog en geweld. Hoewel het originele schilderij tegenwoordig in het Museo Reina Sofía in Madrid hangt, blijft het onlosmakelijk verbonden met het dorp zelf.

In oktober 2023 waren wij in het Museo Reina Sofía in Madrid, waar wij het imposante schilderij van Picasso bekeken. Het doek heeft een zaal voor zichzelf en er staan altijd mensen voor.

Klik of tik op een foto om deze te vergroten.

Toen wij door Guernica liepen, ontdekten wij zowel sporen van het verleden als van een levendige Baskische cultuur. Wij zagen de Boom van Gernika (El Árbol de Gernika), een eik die al eeuwen symbool staat voor de Baskische vrijheden. Onder zijn takken legden Baskische leiders eden af. Een nieuwe eik groeit telkens uit de vorige, zodat het symbool blijft voortleven.

La Casa de Juntas (Het Vergaderhuis), gelegen naast de beroemde eik, is het historische parlementsgebouw van Biskaje en wordt nog steeds gebruikt voor officiële bijeenkomsten. Een van de zalen, La Sala de la Vidriera, heeft een spectaculair plafond van gebrandschilderd glas. De Boom staat ook hierin centraal.

Het Gernika Peace Museum (El Museo de la Paz) is een museum dat het bombardement en de bredere boodschap van vrede en verzoening belicht. Door het hele dorp vind je moderne kunstwerken en sobere monumenten die verwijzen naar de tragedie.

Op een muur zien wij een replica op ware grootte van Picasso’s Guernica. In het dorp zijn meer mozaïeken en kopieën van het schilderij te zien, zodat de herinnering tastbaar blijft.

Aan de linkerkant van Picasso's meesterwerk zien wij de stier. Deze staat stevig, donker en bijna onaangedaan. Hij kijkt frontaal, alsof hij getuige is van de tragedie. Wij kunnen hem zien als symbool voor brute kracht, of voor het Spaanse volk dat ondanks alles blijft bestaan. Onder de stier zien wij een vrouw met een dood kind in haar armen. Ze huilt, haar hoofd naar achteren, mond wijd open in een stille kreet. Dit roept direct associaties op met religieuze piëta-beelden (Maria met de gestorven Jezus).

In het midden neemt het paard de centrale plaats in. Het is gewond, het schreeuwt, zijn lijf is doorboord. Het beeldt de pijn en verwarring van het volk uit. Het lichaam is hoekig en opengevouwen, alsof het uiteenvalt door de kracht van de bommen. Op de grond ligt een dode soldaat. Zijn lichaam is gebroken, een arm los, maar in zijn hand houdt hij nog een stuk van een gebroken zwaard. Uit dat zwaard groeit een kleine bloem – een bijna onzichtbaar teken van hoop en wedergeboorte. Boven het paard brandt een lamp in de vorm van een oog, dat de scène hard verlicht. Dit kan staan voor de kille blik van technologie of oorlog, maar ook voor een alziend oog dat getuige is van de misdaad.

Aan de rechterkant zien wij een vrouw met een lamp die reikt van rechts naar binnen, haar gezicht in paniek. Zij brengt letterlijk licht in de chaos, alsof ze zoekt naar overlevenden of de waarheid wil laten zien. Daaronder een brandende vrouw, die gillend haar armen naar boven heft. Haar hele lichaam lijkt in vlammen te staan, een echo van de vuurzee die Guernica verwoestte. Helemaal rechts rent een vrouw. Haar mond is open in angst, haar armen gestrekt. Zij symboliseert vlucht, maar ook dat er geen ontsnappen mogelijk is.

Tegenwoordig is Guernica een levendige plaats met markten, festivals en een trots Baskisch karakter. Maar de naam van het dorp draagt voor altijd de echo van die ene dag in 1937, en de universele boodschap die Picasso daaruit destilleerde: dat oorlog nooit onschuldig is, en dat de herinnering noodzakelijk is om vrede te bewaren.

Picasso's Guernica

a Great Art Explained documentary from 2020

Meer * More * Más

➽ ajjdebruijnOnderweg / Verhalen