Een bijdrage van gastblogger Martina van Campen
De Orde van de Kousenband (Engels: The Most Noble Order of the Garter) is de hoogste ridderorde van het Verenigd Koninkrijk en een van de oudste Europese ridderorden. Het symbool voor de Orde van de Kousenband is de blauwfluwelen kousenband met het devies Honi soit qui mal y pense (Nederlands: Schande over hem die er kwaad van denkt).
Op een mooie zomeravond in 1344 danste koning Edward III van Engeland op een bal in Calais, dat in die tijd in Engelse handen was, met zijn schoondochter Joan, de gravin van Kent, toen haar kousenband afzakte. Elastiek en panty's bestonden nog niet; die handige accessoires werden pas eeuwen later uitgevonden. De koning, die zag dat er om het voorval smakelijk werd gelachen, raapte de kousenband op, bond deze om zijn eigen been, en zei: "Schande over hem die er kwaad van denkt. Wie er nu om lacht zal het later een eer vinden het te dragen."
In 1066 werd de Saksische koning Harold Godwinson, troonopvolger van de enkele maanden eerder gestorven Eduard de Belijder, in de Slag van Hastings verslagen en gedood door de Franse hertog Willem de Bastaard van Normandië. Willem was als de meest aan Eduard verwante edelman de aangewezen troonopvolger, maar Harold zag dat anders en bezette de troon waarop Willem Het Kanaal overstak met zijn schepen vol paarden en soldaten.
De overwinning bij Hastings leverde Willem niet alleen een andere bijnaam op, Willem de Veroveraar, hij kwam er ook mee in het bezit van Engeland en de Engelse koningskroon.
Vanaf dat moment was de Normandische adel de heersende klasse in Engeland. Dit had een enorme invloed op de taal, die uiteraard veel verder gaat dan het devies van de hoge adellijke Orde van de Kousenband, die trouwens ook aan onze koning Willem Alexander is uitgereikt; zijn oma koningin Juliana was ook lid van de Orde.
Het lijkt gek, zo'n Franse spreuk als devies, maar wie de Britten kent weet dat ze enorm aan tradities hangen, hoe ouder hoe beter. De Britse elite heeft nog steeds Franse trekjes en onuitsprekelijke namen als Lefebvre (Nederlands: Smid) of aan hun voorzetsel herkenbare Franse namen als D’Abernon en De Courcy. Veel voornamen zoals Henry en Matilda zijn van Normandische en dus van Franse oorsprong.
De taal die in de veertiende eeuw aan het Engelse hof werd gesproken was het Anglonormand, een dialect van het Oud-Frans. Het is een in de 13e eeuw gestolde Romaanse taal. Sinds die tijd hebben de Franse en Engelse woordenschat elkaar om en om verrijkt, maar het Engels kent nog altijd ruim 60% van oorsprong Franse woorden.
Na de verovering van Engeland door Willem de Veroveraar werden van oorsprong Saksische en dus Germaanse woorden gereserveerd voor voorwerpen met een lagere status. 'Stool', oorspronkelijk gewoon 'stoel', kreeg de betekenis van 'krukje' waar de verdreven Angelsaksische adel op mocht zitten; 'chair' was gereserveerd voor de Normandische veroveraars. 'House' kon van alles zijn, maar 'manor' of 'mansion' was per definitie groot, ook al noemt de huidige Britse adel uit understatement hun landhuis liever 'hall', een Germaans woord. 'Castle' is wel van Oud-Franse oorsprong. Het verschil in klasse is ook te zien bij de namen van vee en het gerecht dat er van gekookt is. 'Calf' wordt op een bord 'veal', 'cow' verandert in de keuken in 'beef', en 'sheep' is pas eetbaar als het 'mutton' wordt genoemd.
Nog leuker wordt het als je woorden tegenkomt die twee keer het Kanaal zijn overgestoken. In de liefdespoëzie, die eigen is aan de Franse cultuur, sprak men in het Oud-Frans van 'fleureter', als een bijtje van bloem naar bloem vliegen. In het Engels is dat 'to flirt' geworden. En dat werd in het Modern Frans overgenomen als 'un flirt'. Luister maar eens naar het chanson Pour un flirt van Michel Delpech.
Het woord 'tennis' is hier ook een voorbeeld van. Aan de Franse hoven werd een balspel gespeeld, waarbij oorspronkelijk een met touw omwonden bal van oude lappen stof met de hand over een touw of net werd geslagen: het 'jeu de paume'. Het voormalige Musée du Jeu de Paume in de Tuilerieën in Parijs werd zo genoemd omdat het museum was gevestigd in een gebouw dat werd gebruikt voor het spel.
Later ging men rackets gebruiken. Wanneer je de bal serveert, zeg je 'tenez', uitgesproken in het Anglonormand als [teneets], zodat je tegenspeler weet dat hij klaar moet staan. Letterlijk betekent dat 'pak aan!'. Dat spel kwam als de edele 'tennis'sport - in de vorm van lawntennis - in de 19e eeuw terug naar het vasteland. De telling bij het tennis is ook Oud-Frans: 'love' - 15 - 30 - 40 - 'deuce', omdat er vermoedelijk een klok werd gebruikt om de telling bij te houden. 45 = 'quarante-cinq' was een beetje te lang en werd ingekort tot 40. Nul = 'l'oeuf' (het ei) werd 'love'. 'Deuce' komt van 'à deux de jeu': nog twee punten om een game te winnen.
Een ander woord dat heen en weer heeft gereisd is een van oorsprong Italiaans woord van de Lombardijse geldschieters die de verarmde adel financieel moesten ondersteunen: 'bolga' of 'bolgetta'. Dit is een leren zak(je) met een aantal goudstukken dat je aan je riem hing, dicht op het lijf, en waarmee je betalingen kon doen vanaf je paard. Dat werd in het Frans 'bougette' en de Engelsen namen het over als 'budget', en dat woord kwam in het politieke jargon terecht. En zo is het weer teruggekomen bij ons, nadat het opnieuw Het Kanaal, La Manche, is overgestoken.
Het militaire strijdtoneel en de adellijke hiërarchie zijn sterk vertegenwoordigd in de Frans-Engelse woordenschat. Kijk maar, zo eenvoudig is Frans als je Engels verstaat:
'Koning' = 'king' blijft Germaans maar het bijvoeglijk naamwoord 'koninklijk' is Frans: 'royal'. De woorden 'monarchy' en 'kingdom' bestaan naast elkaar. 'Knight' is verwant aan het Germaanse 'knecht' maar 'esquire', een Engelse adellijke titel, komt van het Oud-Franse 'esquier', in Modern Frans 'écuyer', schild-knecht. Uit de gaming wereld kennen we het woord 'dungeon', de keldergevangenis onder in een toren, in het Frans 'donjon', de woontoren van een kasteel. Engelse koningen trouwden eeuwenlang met Franse koningsdochters, 'princess' = 'princesse'. Moest zij haar man of een minderjarige opvolger tijdelijk vervangen als hij uit strijden ging, dan was zij 'regent', in het Frans 'régente'.
Wees dus niet bang voor dat zgn. moeilijke Frans. In de ogen van sommige bewoners van de Hexagone (Frankrijk heeft de vorm van een zeshoek op de kaart) is de Engelse taal niet veel anders dan slecht uitgesproken Frans. Oeroud Frans, dat dan weer wel.
