Een bijdrage van gastblogger Martina van Campen
Het valt niet iedereen op, maar rivierennamen zijn vaak gelijkluidend. Zo zijn er de Don en de Donau, de Dnjepr en de Dnjestr, de Seine en de Zaan.
Dat overdacht ik toen ik op vakantie in de Bourgogne in de buurt kwam van de bron van de Seine, waar een klein heiligdom is gewijd aan de Keltische godin Sequana. Zij werd vereerd als een helende watergodin, beschermster van de bron van de Seine. Haar naam leeft voort in de huidige naam van de rivier: Sequana werd Seine. Haar cultus toont hoe sterk rivieren als heilig en leven schenkend werden gezien in de Keltische wereld.
Klik of tik op een foto om deze te vergroten.
De Seine kennen we goed als achtergrond van een romantische wandeling door het hart van Parijs als een brede, traag stromende en nogal vervuilde rivier. President Emmanuel Macron wilde hem graag een beetje schoner hebben voor het onderdeel open water zwemmen tijdens de Olympische Spelen van 2024.
Ik ken de Seine ook van mijn vakanties in de Champagne. In de buurt van Troyes, in het departement Aube in het zuiden van de Champagne waar de basis voor alle grote merken champagnes uit het noorden te vinden is, is de Seine nog doorwaadbaar. De rivier is hier hoogstens vijf meter breed, met fijne plekken om te zwemmen of te kanoën. Er is veel groen langs de oevers; in de zomer is dit echt mon petit paradis au soleil. Het water is koud, het stroomt daar snel, en je moet oppassen om niet weg te drijven. Françaises wagen zich er niet aan, maar een Hollandse vrouw als ik die de temperaturen van de Noordzee gewend is, draait er haar hand niet voor om.
De Seine bij Verrières - aan het begin van haar loop.
La Seine vue du quai des Grands-Augustins.
Albert Marquet, omstreeks 1906, Parijs.
Het schilderij bevindt zich in Troyes (Aube) - Musée d'Art Moderne.
In Frankrijk zijn er meer rivieren die naar Sequana genoemd zijn. De Saône, net als de Seine een grote rivier (un fleuve) die naar zee stroomt, de zijrivier La Saâne in het departement Seine-Maritime in Normandië, de Saane vinden we ook terug in Franstalig Zwitserland, en dan zijn we toch qua klank dichtbij onze Zaan van Zaandam, Westzaan, Oostzaan, Koog aan de Zaan en Zaandijk.
Chalon-sur-Saône.
De rivier de Zaan in mijn eigen
woonomgeving is nog veel vervuilder dan de Seine en wordt drukker bevaren over
zijn gehele loop. De Zaan is hoogstens geliefd bij roeiers, voor een
picknick op de oever en een tochtje op het water.
Is het een echte rivier? Daar zijn verschillende meningen over; sommigen noemen het een
veenstroom. In ieder geval stroomt onze Zaan, en wel van noord naar zuid.
De Zaan is een economisch belangrijke vaarweg. Al in de tijd van de zaagmolens voerde de rivier het hout voor de Amsterdamse industrie aan. De Amsterdamse gilden wilden geen met wind aangedreven industrie; men vond dat dat banen kostte. Dus ging die nijverheid naar de Zaanstreek. Tegenwoordig is de Zaan nog altijd de belangrijkste aanvoerweg voor de cacao uit Amsterdam, de grootste cacaohaven ter wereld. De juten zakken vol met cacao worden in Amsterdam uit bulkcarriers overgeladen naar kleinere elektrische schepen en vinden zo hun weg naar Cacao de Zaan en andere fabrieken langs de rivier waar de bonen uit Ghana, Ivoorkust of Ecuador worden gebrand en verwerkt tot cacaopoeder, een proces dat de Zaanstreek zijn kenmerkende geur heeft gegeven.
Tijdens een verfrissend bad in de Seine bij Troyes schoot dit alles door mijn hoofd en ik wilde meer weten over de link tussen de naam Sequana en de namen van rivieren als de Seine, de Saône en de Zaan. De wetenschappelijke artikelenbank Academia bood uitkomst. Ik gaf als zoekterm 'riviernamen in Europa' in en vond niet alleen informatie over Sequana maar ook een artikel dat ging over de godin Sigyn uit de Noorse mythologie. Net als Sequana wordt zij geassocieerd met water of heling. Zij is een noordelijke tegenhanger van Sequana, en ook haar naam of varianten ervan zijn terug te vinden in namen van rivieren of bronnen, zoals de Sieg en de Saale in Duitsland.
Het artikel van Academia laat ook een interessant etymologisch verband zien tussen de namen Sequana en Sigyn en de Indo-Europese wortel 'sei̯k', dat 'stromen' betekent. Als geboren Amsterdamse ken ik dat woord maar al te goed. Wij zeggen 'zeiken', 'plassen', of overdrachtelijk 'een eind heen ouwehoeren om te zeuren': "Ah, mán, leg niet zo te zeiken."
En zo brengen de Keltische Sequana en de Noorse Sigyn de Amsterdamse man de plaskrul, de Zaanse voedingsindustrie het godsgeschenk chocola, en ons in de Zaanstreek de kenmerkende geur van cacao.
