Death Be Not Proud

Godsdienst was een onderwerp waarover slechts zelden werd gesproken in de klassen van het Zaanlands Lyceum, de openbare middelbare school waarop ik lesgaf. Ook de dood is niet iets waaraan je denkt om te behandelen in een les. Doodgaan is immers nog ver weg voor teenagers. Toch heb ik heel regelmatig literaire items over dat onderwerp in mijn klassen besproken. Sonnet 18 ("Shall I compare thee to a summer's day, …") van William Shakespeare gaat over de schoonheid van een geliefde die de dood overwint en in de gedichten van de War Poets uit de Eerste Wereldoorlog ontkom je gewoon niet aan de dood in al zijn gruwelijke vormen.

Het mooiste gedicht over dat onderwerp dat ik ooit heb behandeld vind ik Death Be Not Proud van John Donne geschreven in 1609. Je moet wel geloven in een soort hiernamaals om het ten volle te kunnen appreciëren, maar ook zonder dat kun je niet ontkomen aan de kracht van de boodschap en de troost die met name de laatste regel de mens biedt: "Death shall be no more; Death, thou shalt die."

"Death, be not proud, though some have called thee

Mighty and dreadful, for thou art not so;

For those, whom thou think'st thou dost overthrow,

Die not, poor Death, nor yet canst thou kill me.

From rest and sleep, which but thy pictures be,

Much pleasure, then from thee much more must flow,

And soonest our best men with thee do go,

Rest of their bones, and soul's delivery.

Thou'rt slave to Fate, chance, kings, and desperate men,

And dost with poison, war, and sickness dwell,

And poppy or charms can make us sleep as well,

And better than thy stroke; why swell'st thou then?

One short sleep past, we wake eternally,

And Death shall be no more; Death, thou shalt die."

"Dood, bral niet zo, al noemt men jou, naar 't schijnt,

machtig en gruwelijk, want dat is niet waar!

Breng jij de mens ten val? Dat dacht je maar:

men sterft niet, Dood; en mij krijg je ook niet klein.

Als rust en slaap, die slechts jouw beelden zijn,

verkwikken, hoe vorm jij dan een gevaar,

al ben je met de besten het eerste klaar,

geef je hun lijf rust, bevrijd je hun ziel van pijn.

Jij, slaaf van lot, vorst, toeval, wanhoopsdaad,

die samenwoont met gif en krijg en pest,

van maankop, trance, slapen wij wel zo best,

zelfs beter dan jouw slag, trotse onverlaat.

Na een korte slaap ontwaken wij voorgoed,

daar is geen dood, daar jij, Dood, sterven moet."

vertaling van Jan Jonk

Aan het einde der tijden is er geen dood meer. De Dood (Magere Hein) is zelf gestorven. Mooi beeld, toch?

Ik maakte voor het eerst kennis met Death Be Not Proud tijdens mijn studie Engels aan de Vrije Universiteit / Vrije Leergangen in Amsterdam in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Dit zijn de aantekeningen die ik maakte in mijn exemplaar van The Oxford Anthology of English Literature toen het gedicht in de klas werd behandeld:

John Donne (1572–1631) was een Engelse dichter, priester en jurist, en wordt beschouwd als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de metafysische poëzie. Hij werd geboren in Londen in een katholiek gezin, in een tijd waarin het katholicisme in Engeland onder druk stond. Dit leidde tot persoonlijke en professionele uitdagingen in zijn vroege leven. Donne studeerde aan de Universiteit van Oxford en later aan Cambridge, maar behaalde geen graad omdat hij weigerde de eed van suprematie af te leggen, die de Engelse monarch als hoofd van de kerk erkende.

Na een periode van reizen en een carrière in de advocatuur, belandde Donne in financiële problemen door zijn geheime huwelijk met Anne More, wat hem tijdelijk in de gevangenis deed belanden. In 1615 werd hij tot priester gewijd in de Anglicaanse Kerk. Uiteindelijk werd hij decaan van de St. Paul's Cathedral in Londen. Donne stierf in 1631, kort na het schrijven van enkele van zijn meest spirituele en contemplatieve werken.

Het gedicht Death Be Not Proud (ook bekend als Holy Sonnet X) werd geschreven rond 1609–1610, maar pas postuum gepubliceerd in 1633. Het behoort tot de reeks Holy Sonnets, waarin Donne theologische en existentiële thema's verkent. Het gedicht is opgebouwd in de vorm van een Petrarcaanse sonnet (14 regels, met een octaaf en sextet) en richt zich tot de dood zelf, die Donne personifieert en uitdaagt. In plaats van de dood te verheerlijken of te vrezen, maakt hij hem klein.

Argumentatie: De dood is niet almachtig, maar slechts een overgang naar eeuwig leven.

Religieuze kern: Vanuit de christelijke overtuiging van Donne is de dood slechts een poort naar de verrijzenis en onsterfelijkheid.

Stijlkenmerken: Krachtige metaforen, paradoxen, en directe aanspreekvorm ("Death, be not proud…"), kenmerkend voor de metafysische poëzie.

Thematiek en betekenis: Het centrale thema is de overwinning van het eeuwige leven op de dood. Donne stelt dat de dood niet meer is dan 'slaap' en uiteindelijk zelf zal 'sterven' wanneer de gelovigen eeuwig leven ontvangen. Het gedicht weerspiegelt een mengeling van intellectuele scherpte en diepe religieuze overtuiging: de dood, die velen angst inboezemt, wordt door Donne bespot en ontdaan van zijn macht.

Invloed en nalatenschap: Death Be Not Proud blijft een van de meest geciteerde en bestudeerde gedichten in de Engelse literatuur. De combinatie van persoonlijke vroomheid, intellectuele uitdaging en poëtische virtuositeit maakt het werk tijdloos. Het gedicht heeft niet alleen invloed gehad op literatuurstudies, maar ook op populaire cultuur, onder meer in titels van boeken en films.

Meer * More * Más

➽ ajjdebruijnOnderweg / Boeken