Van de Seine naar de Zaan

Een bijdrage van gastblogger Martina van Campen

Het valt niet iedereen op, maar rivierennamen zijn vaak gelijkluidend. Zo zijn er de Don en de Donau, de Dnjepr en de Dnjestr, de Seine en de Zaan.

Dat overdacht ik toen ik op vakantie in de Bourgogne in de buurt kwam van de bron van de Seine, waar een klein heiligdom is gewijd aan de Keltische godin Sequana. Zij werd vereerd als een helende watergodin, beschermster van de bron van de Seine. Haar naam leeft voort in de huidige naam van de rivier: Sequana werd Seine. Haar cultus toont hoe sterk rivieren als heilig en leven schenkend werden gezien in de Keltische wereld.

Klik of tik op een foto om deze te vergroten.

De Seine kennen we goed als achtergrond van een romantische wandeling door het hart van Parijs als een brede, traag stromende en nogal vervuilde rivier. President Emmanuel Macron wilde hem graag een beetje schoner hebben voor het onderdeel open water zwemmen tijdens de Olympische Spelen van 2024.

Ik ken de Seine ook van mijn vakanties in de Champagne. In de buurt van Troyes, in het departement Aube in het zuiden van de Champagne waar de basis voor alle grote merken champagnes uit het noorden te vinden is, is de Seine nog doorwaadbaar. De rivier is hier hoogstens vijf meter breed, met fijne plekken om te zwemmen of te kanoën. Er is veel groen langs de oevers; in de zomer is dit echt mon petit paradis au soleil. Het water is koud, het stroomt daar snel, en je moet oppassen om niet weg te drijven. Françaises wagen zich er niet aan, maar een Hollandse vrouw als ik die de temperaturen van de Noordzee gewend is, draait er haar hand niet voor om.

De Seine bij Verrières - aan het begin van haar loop.

La Seine vue du quai des Grands-Augustins.

Albert Marquet, omstreeks 1906, Parijs.

Het schilderij bevindt zich in Troyes (Aube) - Musée d'Art Moderne.

In Frankrijk zijn er meer rivieren die naar Sequana genoemd zijn. De Saône, net als de Seine een grote rivier (un fleuve) die naar zee stroomt, de zijrivier La Saâne in het departement Seine-Maritime in Normandië, de Saane vinden we ook terug in Franstalig Zwitserland, en dan zijn we toch qua klank dichtbij onze Zaan van Zaandam, Westzaan, Oostzaan, Koog aan de Zaan en Zaandijk.

Chalon-sur-Saône.

De rivier de Zaan in mijn eigen woonomgeving is nog veel vervuilder dan de Seine en wordt drukker bevaren over zijn gehele loop. De Zaan is hoogstens geliefd bij roeiers, voor een picknick op de oever en een tochtje op het water.

Is het een echte rivier? Daar zijn verschillende meningen over; sommigen noemen het een veenstroom. In ieder geval stroomt onze Zaan, en wel van noord naar zuid.

De Zaan is een economisch belangrijke vaarweg. Al in de tijd van de zaagmolens voerde de rivier het hout voor de Amsterdamse industrie aan. De Amsterdamse gilden wilden geen met wind aangedreven industrie; men vond dat dat banen kostte. Dus ging die nijverheid naar de Zaanstreek. Tegenwoordig is de Zaan nog altijd de belangrijkste aanvoerweg voor de cacao uit Amsterdam, de grootste cacaohaven ter wereld. De juten zakken vol met cacao worden in Amsterdam uit bulkcarriers overgeladen naar kleinere elektrische schepen en vinden zo hun weg naar Cacao de Zaan en andere fabrieken langs de rivier waar de bonen uit Ghana, Ivoorkust of Ecuador worden gebrand en verwerkt tot cacaopoeder, een proces dat de Zaanstreek zijn kenmerkende geur heeft gegeven.

Tijdens een verfrissend bad in de Seine bij Troyes schoot dit alles door mijn hoofd en ik wilde meer weten over de link tussen de naam Sequana en de namen van rivieren als de Seine, de Saône en de Zaan. De wetenschappelijke artikelenbank Academia bood uitkomst. Ik gaf als zoekterm 'riviernamen in Europa' in en vond niet alleen informatie over Sequana maar ook een artikel dat ging over de godin Sigyn uit de Noorse mythologie. Net als Sequana wordt zij geassocieerd met water of heling. Zij is een noordelijke tegenhanger van Sequana, en ook haar naam of varianten ervan zijn terug te vinden in namen van rivieren of bronnen, zoals de Sieg en de Saale in Duitsland.

Het artikel van Academia laat ook een interessant etymologisch verband zien tussen de namen Sequana en Sigyn en de Indo-Europese wortel 'sei̯k', dat 'stromen' betekent. Als geboren Amsterdamse ken ik dat woord maar al te goed. Wij zeggen 'zeiken', 'plassen', of overdrachtelijk 'een eind heen ouwehoeren om te zeuren': "Ah, mán, leg niet zo te zeiken."

En zo brengen de Keltische Sequana en de Noorse Sigyn de Amsterdamse man de plaskrul, de Zaanse voedingsindustrie het godsgeschenk chocola, en ons in de Zaanstreek de kenmerkende geur van cacao.

My Lai

Op 16 maart 1968 kwam de zon vroeg op boven de rijstvelden van het dorp My Lai in Vietnam. Het was een warme ochtend, de lucht zwaar van vocht en stof. In de hutten van het gehucht, waarin zich slechts vrouwen, kinderen, en oude mannen bevonden, begon een gewone dag. Rijst werd gewassen, water werd gehaald, kippen werden opgejaagd. De oorlog was nooit ver weg, maar het leven ging door.

Even na zeven uur verschenen helikopters aan de hemel. De bewoners keken op, gewend aan het geluid, niet wetend dat deze dag anders zou zijn dan alle andere. De mannen van Charlie Company – jonge Amerikanen, sommigen net twintig – hadden te horen gekregen dat My Lai een bolwerk van de Viet Cong was. Ze moesten het dorp "schoonmaken". Hun bevelen waren vaag, hun angst echt. In de dagen ervoor waren kameraden door valstrikken gedood. De frustratie was groot. In hun hoofd klonk slechts één boodschap: iedereen hier kon de vijand zijn.

Toen de soldaten het dorp binnentrokken, troffen ze geen strijders aan. Geen wapens. Alleen boeren, vrouwen, kinderen met schalen rijst, ouderen die niet konden vluchten. Toch klonk al snel het eerste schot – en daarna nog één, en nog één. Mensen werden uit hun huizen verjaagd, bijeengedreven in greppels. Wie probeerde te vluchten, werd neergeschoten. Een vrouw schreeuwde, haar kind tegen de borst gedrukt; een oude man greep een gebedsboek. Een meisje van twaalf verborg zich in een waterkruik. Niemand ontkwam. Binnen enkele uren lagen honderden lichamen verspreid door het dorp, tussen kapotgeschoten kookpotten en brandende hutten.

Aan de hemel cirkelden helikopters. Vanuit één ervan keek luitenant Hugh Thompson neer op wat er gebeurde. Wat hij zag, tartte elk begrip: soldaten die schoten op vrouwen met kinderen, op boeren die knielden. Thompson landde zijn helikopter tussen de schutters en de overlevenden, richtte zijn mitrailleur op zijn eigen landgenoten en riep: "Als jullie nog één mens doden, open ik het vuur." Hij redde enkele dorpelingen – vrouwen, kinderen – en vloog ze weg uit de hel die My Lai was geworden.

Tegen de middag was het stil. Alleen rook en vliegen bleven over. De soldaten trokken zich terug. De velden lagen vol met lichamen. Tussen hen een meisje met een gebroken arm, haar gezicht naar de zon, haar ogen open alsof ze nog steeds iets probeerde te begrijpen.

Wat er gebeurd was bleef maanden verborgen. De legerleiding sprak van "een geslaagde operatie". Pas later kwamen foto's naar buiten – van lichamen in greppels, van de vrouwen, van de kinderen. De wereld schrok. De naam My Lai werd een symbool voor de verschrikkingen van de Vietnamoorlog, en voor de vraag hoe ver mensen kunnen gaan als ze het onderscheid tussen vijand en mens verliezen.

Na het gebeuren schreef een Britse dichter, Keith Bosley, een gedicht over de slachting in My Lai. Hij werd geraakt door een foto in het blad Newsweek.

In het gedicht zet Bosley een van de slachtoffers op de foto centraal: een dode vrouw in een greppel, haar benen gespreid, haar handen tussen haar benen om haar ongeboren kind te beschermen.

"Among the twisted, still shapes in that ditch

a swollen female belly and a pair

of naked thighs, the knees high in the air

and parted wide: hands meet and fingers clutch

the place between. This is the pose in which

Western technology has fastened her.

All odourless, thanks to the newspaper:

the flies may move us, but they do not touch.

Here is their Lord: he 'does not own a gun

or keep a fishing rod around the house.'

Who wrote those words is also dangerous.

Without our help, that woman would have given

her child an ugly name to ward off evil

spirits. It is our gods who are too small."

In My Lai confronteert Keith Bosley de lezer met de gruwelijke gevolgen van westerse oorlogvoering en morele hypocrisie. Aan de hand van een schokkend beeld van een vermoorde, zwangere vrouw in een greppel legt hij de ontmenselijking bloot die voortkomt uit technologie, media en religieuze zelfrechtvaardiging. De afstandelijke beschrijving weerspiegelt hoe het Westen oorlog consumeert via geurloze krantenfoto's, zonder werkelijk geraakt te worden. Bosley bekritiseert niet alleen het geweld zelf, maar vooral de ideologische en religieuze arrogantie die het mogelijk maakt: de overtuiging dat westerse waarden superieur zijn. In de bittere slotregel, "It is our gods who are too small", keert hij de koloniale logica om en verklaart dat niet de Vietnamese cultuur, maar juist de westerse beschaving moreel tekortschiet. Het gedicht is daarmee zowel een aanklacht tegen oorlog als een spiegel voor de Westerse ziel.

Ik heb Keith Bosley's gedicht regelmatig behandeld tijdens mijn literatuurlessen aan 6vwo klassen. Zonder uitzondering waren mijn leerlingen erg onder de indruk, vooral als ik ze de foto uit Newsweek toonde. Ik sloot de les over dit gedicht af met het tonen van fragmenten uit de documentaire Four hours in My Lai, waarin de soldaten geïnterviewd worden die de massamoord pleegden. De documentaire vinden jullie hieronder. Wees gewaarschuwd: er worden gruwelijke zaken getoond en besproken.

Four Hours in My Lai, anatomy of a massacre

a documentary by Yorkshire Television from 1989

Joost Prinsen: Ben Ali Libi

Joost Prinsen werd op 9 juni 1942 geboren en overleed op 3 november 2025 op 83-jarige leeftijd. Hij was een Nederlandse acteur, presentator, zanger, schrijver en columnist — een echte duizendpoot in de Nederlandse cultuur.

Prinsen kreeg zijn opleiding aan de toneelschool in Amsterdam en maakte in 1969 zijn debuut in het toneelstuk De Kleine Parade. In de jaren zeventig brak hij door bij het grote publiek met het kinderprogramma De Stratemakeropzeeshow, waarin hij de rol van Erik Engerd speelde. Later volgden onder meer de jeugdserie De Zevensprong en het langlopende programma Het Klokhuis. Hij bedacht en presenteerde het spraakmakende spelprogramma Met het Mes op Tafel. Hij leidde dit programma van 1997 tot 2015.

Prinsen stond bekend om zijn warme stem, zijn gevoel voor taal, en zijn veelzijdigheid. Als zanger werd hij door kenners omschreven als "Nederlands meest onderschatte zanger". In zijn acteerwerk combineerde hij vaak humor met een lichte melancholie — een mix die hem herkenbaar maakte.

Prinsen was bijna vijftig jaar getrouwd met zijn vrouw Emma, die in 2020 overleed. Over haar overlijden schreef hij het boek Na Emma. In het laatste deel van zijn leven werkte hij onder andere samen met oud-nieuwslezeres Noraly Beyer, met wie hij een relatie had. In 2024 maakte hij publiekelijk bekend dat hij aan blaaskanker leed.

Het overlijden van Prinsen werd breed betreurd in Nederland: hij wordt gezien als een icoon in de tv-wereld en een belangrijk figuur voor meerdere generaties. Zijn werk voor kindertelevisie, zijn rol als presentator én zijn schrijftalent hebben diepe sporen nagelaten. Joost Prinsen was een man die met constante kwaliteit en charme zijn publiek wist te raken — in toneel, op televisie, in muziek en op papier. Zijn veelzijdigheid en liefde voor het vak maken dat hij herinnerd zal worden als een iconisch figuur in de Nederlandse cultuur.

Joost Prinsen wist de toeschouwer altijd te emotioneren. Zoals die keer dat hij Ben Ali Libi voordroeg, het hartverscheurend mooie gedicht van Willem Wilmink over de Amsterdamse Joodse goochelaar Michel Velleman, die in 1943 in Sobibor werd vergast.

Op een lijst van artiesten, in de oorlog vermoord,

staat een naam waarvan ik nog nooit had gehoord,

dus keek ik er met verwondering naar:

Ben Ali Libi. Goochelaar.

Met een lach en een smoes en een goocheldoos

en een alibi dat-ie zorgvuldig koos,

scharrelde hij de kost bij elkaar:

Ben Ali Libi, de goochelaar.

Toen vonden de vrienden van de Weduwe Rost

dat Nederland nodig moest worden verlost

van het wereldwijd joods-bolsjewistisch gevaar.

Ze bedoelden natuurlijk die goochelaar.

Wie zo dikwijls een duif of een bloem had verstopt,

kon zichzelf niet verstoppen, toen er hard werd geklopt.

Er stond al een overvalwagen klaar

voor Ben Ali Libi, de goochelaar.

In 't concentratiekamp heeft hij misschien

zijn aardigste trucs nog wel eens laten zien

met een lach en een smoes, een misleidend gebaar,

Ben Ali Libi, de goochelaar.

En altijd als ik een schreeuwer zie

met een alternatief voor de democratie,

denk ik: jouw paradijs, hoeveel ruimte is daar

voor Ben Ali Libi, de goochelaar.

Voor Ben Ali Libi, de kleine schlemiel,

hij ruste in vrede, God hebbe zijn ziel.

In onderstaande YouTube video is te zien hoe Prinsen, gezeten aan zijn schrijftafel, het gedicht voordraagt en tegen het einde volschiet.

Brothers in Arms

Ik heb twee maal het voorrecht gehad een concert van de Britse rockband Dire Straits bij te wonen, de eerste keer in 1981, de tweede keer in 1983. Beide keren zag ik ze in de Jaap Edenhal in Amsterdam en beide keren was het op 14 juni, mijn geboortedag. Toeval!?

Tijdens het concert in 1983 speelden zij het nummer Brothers in Arms dat zij in het voorgaande jaar hadden geschreven.

Toen Dire Straits in 1985 hun vijfde studioalbum Brothers in Arms uitbrachten, kon niemand vermoeden dat het titelnummer zou uitgroeien tot een van de meest aangrijpende anti-oorlogsliederen uit de moderne muziekgeschiedenis. Geschreven door frontman Mark Knopfler, is Brothers in Arms niet alleen een muzikale afsluiting van een iconisch album, maar ook een emotionele reflectie op de zinloosheid van oorlog, kameraadschap en de menselijke kost van conflict.

Knopfler schreef Brothers in Arms in 1982, tijdens de Falklandoorlog tussen Groot-Brittannië en Argentinië. Hoewel het nummer niet letterlijk over dat conflict gaat, diende de oorlog als inspiratiebron voor de sfeer en thematiek. De tekst wordt gezongen vanuit het perspectief van een stervende soldaat die afscheid neemt van zijn medestrijders — zijn "brothers in arms".

De melancholische toon en sobere poëzie van de tekst vatten de paradox van oorlog samen: het diepe gevoel van verbondenheid tussen soldaten tegenover de tragiek van hun gezamenlijke lot.

"Through these fields of destruction,

baptisms of fire,

I've witnessed your suffering

as the battle raged higher ..."

Muzikaal is Brothers in Arms een meesterwerk van subtiliteit. Het nummer wordt gedragen door Knopflers kenmerkende gitaarspel: warm, expressief en zonder overbodige virtuositeit. Zijn langzame, zangerige toon — bereikt met een Les Paul Standard en een zorgvuldig afgestelde versterker — roept een bijna religieuze rust op.

De productie van het nummer, opgenomen in de legendarische AIR Studios op Montserrat, is helder en atmosferisch. De langzame opbouw, het weidse klanklandschap en de ingetogen drums van Terry Williams versterken het gevoel van eindeloze ruimte — alsof de muziek zelf over een slagveld zweeft.

De kracht van Brothers in Arms ligt in zijn universele boodschap. Het nummer is niet moralistisch of politiek, maar diep menselijk. Het herinnert luisteraars eraan dat oorlog geen glorieuze onderneming is, maar een tragedie waarin mensen — ongeacht kant of overtuiging — hun menselijkheid delen.

Knopfler zelf heeft later gezegd dat het nummer "niet over een specifieke oorlog gaat, maar over de absurditeit dat mensen elkaar blijven bestrijden." Daardoor blijft de tekst actueel, of het nu gaat om de Falklands, Irak, Oekraïne of andere moderne conflicten.

Brothers in Arms werd snel een klassieker. Het nummer sloot niet alleen het album af, maar werd ook gebruikt bij talloze herdenkingen en militaire ceremonies. Tijdens de Golfoorlog en later de herdenkingen van D-Day werd het vaak gespeeld als eerbetoon aan gesneuvelden.

Het nummer werd ook een favoriet tijdens liveoptredens van Dire Straits. De liveversie op On the Night / Live in Rotterdam, Netherlands / 31st May 1992 toont hoe het publiek in stilte luistert, alsof het een collectieve gebedservaring is:

These mist covered mountains

Are a home now for me

But my home is the lowlands

And always will be

Some day you'll return to

Your valleys and your farms

And you'll no longer burn

To be brothers in arms

Through these fields of destruction

Baptisms of fire

I've witnessed your suffering

As the battle raged higher

And though they did hurt me so bad

In the fear and alarm

You did not desert me

My brothers in arms

There's so many different worlds

So many different suns

And we have just one world

But we live in different ones

Now the sun's gone to hell and

The moon riding high

Let me bid you farewell

Every man has to die

But it's written in the starlight

And every line in your palm

We're fools to make war

On our brothers in arms

Veertig jaar na de release blijft Brothers in Arms een van de meest indringende oorlogsballades ooit geschreven. Het is een lied dat troost biedt aan veteranen, waarschuwt voor de herhaling van fouten uit het verleden, en een universeel verlangen naar vrede uitdrukt. Met zijn tijdloze tekst en verstilde schoonheid overstijgt het nummer zijn tijd — een zeldzame combinatie van muzikale perfectie en morele diepgang.

Tot slot wil ik jullie een bijzondere versie van Brothers in Arms laten zien en horen gespeeld en gezongen door The Bands of HM Royal Marines, échte "brothers and sisters in arms" dus. Prachtig!

Meer * More * Más

➽ ajjdebruijnOnderweg / Muziek (Spotify)

Mijn websites: nieuw op 01.11.2025

Periode 1 september t/m 31 oktober 2025

ajjdebruijnOnderweg

White Nights van Ann Cleeves in 'Boeken'

Het ronden van de boei van Andrea Camilleri in 'Boeken'

The Time in Between van María Dueñas in 'Boeken'

The Safekeep van Yael van der Wouden in 'Boeken'

Stoute schoenen van Bart van Loo in 'Boeken'

De patiënten van dokter García van Almudena Grandes in 'Boeken'

Rond de wereld Flights #176 - #180 in 'FlightSim'

Nadering Bauerfield Airport, Port Vila, Vanuatu

Tracks #15 in 'Muziek'

BGBpix

Tekeningen #71 - #100 in 'Onbegrensd'

Tekening #82

Familiealbum

(alleen met wachtwoord toegankelijk)

35 berichten in 'Familiegeschiedenis: C'est la vie (et la mort)'

50 commentaren in 'Familiegeschiedenis: C'est la vie (et la mort)'

2 foto's in Fotoalbum 2025

Frogs

Pa Rador uit Vic-Sau, Spanje

Marijas

"Dakloze" uit 2012

Een citaat: "Bij Bleek en Berg ging de klim me makkelijk af en daarna kun je een stukje freewheelen. Ik zag iets vreemds in de berm. Een felgroene voddebaal. Of een grote groene tas? Er staken twee benen onderuit, in spijkerbroek en wandelschoenen. Een romp zag ik zo gauw niet. Ik had in mijn remmen geknepen voor ik er erg in had, stapte af en ja ... Er lag (roerloos) iemand in een dikke jas en nee … dit is niet het begin van een Krimi."

Shakespeare en ik

Shakespeare's Tomb in 'Verhalen'

The First Folio in 'Verhalen'

Great Shakespeare Actors van Stanley Wells in 'Boeken'

Staaffoto

Pa Stavenuiter varend in Hem

foto uit 1949

Meer * More * Más

➽ Homepage

John Farnham

Een van mijn favoriete zangers is John Farnham. Ik had het voorrecht hem live te horen zingen toen hij op 26 mei 1983 optrad als frontman van The Little River Band in Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht. Ik weet nog wat ik dacht toen ik hem hoorde zingen: "Wat een 'strot' heeft die man!" Vanaf dat moment ben ik fan van hem geweest en heb ik al zijn platen gekocht.

Een van de nummers die The Little River Band toen speelde was Playing to Win, een heerlijk up tempo nummer met een geweldig slotakkoord.

Hij wordt al decennia lang The Voice genoemd, en niet zonder reden. John Farnham is voor miljoenen Australiërs meer dan een zanger: hij is een nationaal symbool van vastberadenheid, talent en emotionele kracht. Met een carrière die ruim vijftig jaar beslaat, blijft zijn muziek een onuitwisbaar onderdeel van het Australische culturele geheugen.

John Farnham werd enkele weken na mij op 1 juli 1949 geboren in het Engelse Dagenham en verhuisde op jonge leeftijd naar Australië. Zijn doorbraak kwam in 1967 met de luchtige hit Sadie (The Cleaning Lady), die hem in één klap tot tieneridool maakte. Ondanks dat succes kampte hij jarenlang met de wens om als serieuze artiest erkend te worden.

In de jaren tachtig volgde een keerpunt. Farnham trad toe tot de Little River Band en vond daarna solo zijn hernieuwde stem met het album Whispering Jack (1986). De plaat werd een mijlpaal in de Australische popmuziek. De single You're the Voice groeide uit tot een nationaal anthem en bezorgde hem wereldwijde erkenning.

Daarna volgden succesvolle albums als Age of Reason en Chain Reaction, waarmee hij zijn status als topartiest verder verstevigde. Hij werkte samen met onder anderen Olivia Newton-John en Tom Jones, en ontving talloze onderscheidingen, waaronder de benoeming tot Officer of the Order of Australia.

Dit is Help! van The Beatles in de versie van John Farnham. Bijzonder en meeslepend. Wat een geweldige saxofoonsolo!

De laatste jaren werd zijn carrière overschaduwd door gezondheidsproblemen, waaronder een zware strijd tegen mondkanker. Toch bleef de steun van fans onverminderd groot, wat zijn blijvende invloed op de Australische muziekcultuur onderstreept.

Dit is Burn for You, een van die prachtige ballades die John Farnham zo goed kon zingen. "Phil Buckle on the guitar, please folks."

You're the Voice blijft meer dan een lied — het is een boodschap van kracht en saamhorigheid. En John Farnham zelf belichaamt die boodschap nog altijd: een man die zijn stem gebruikte om een land te inspireren, en wiens echo nog lang zal blijven klinken.

This time, we know we all can stand together

With the power to be powerful

Believing we can make it better

Ooh, we're all someone's daughter

We're all someone's son

How long can we look at each other

Down the barrel of a gun?

Meer * More * Más

➽ ajjdebruijnOnderweg / Muziek (Spotify)

Tennant & Tate

Op 2 augustus van dit jaar plaatste ik op dit weblog een verhaal over Sonnet 18, een van de bekendste gedichten van William Shakespeare. Hierin plaatste ik een link naar een YouTube video waarin de acteur David Tennant het gedicht voorleest. Ik had kunnen kiezen uit talloze andere gesproken versies, maar ik gaf de voorkeur aan Tennant omdat hij Schots is en het gedicht voordraagt met een typisch Schotse uitspraak. Deze komt goed overeen met de wijze waarop Shakespeare en zijn tijdgenoten spraken. In de loop der tijd zijn de ruwe kantjes van die manier van spreken verdwenen tot het moderne, bijna té beschaafde Engels ontstond.

Voordat Tennant bekend werd als acteur in Shakespeare stukken - zijn Hamlet bij de Royal Shakespeare Company trok overvolle zalen - was hij gedurende drie seizoenen Doctor Who in de gelijknamige, waanzinnig populaire BBC televisieserie. In 2007, op het hoogtepunt van zijn faam als Doctor Who, nam hij samen met komediespeelster Catherine Tate een sketch op voor Comic Relief, een liefdadigheidsorganisatie die vooral bekend is geworden door Red Nose Day, een dag in het jaar waarop geld wordt ingezameld voor goede doelen en waarop veel bekenden op televisie een rode dop op hun neus zetten.

In 2011 speelden Tennant en Tate samen in Shakespeares toneelstuk Much Ado About Nothing in het Londense West End. Ze vertolkten Benedick en Beatrice — twee spitsvondige geliefden die voortdurend met elkaar bekvechten — een perfecte match voor hun komische timing en energie.

De Comic Relief sketch is erg leuk, vooral voor leraren Engels, waarvan ik er een was. Ik heb zo'n 40 jaar op het Zaanlands Lyceum in Zaandam gewerkt en Sonnet 18, Hamlet, en andere werken van William Shakespeare behandelde ik regelmatig tijdens mijn lessen aan de bovenbouwklassen havo/vwo. In de sketch speelt Tennant de strenge, nieuwe Engelse leraar Mr. Logan en Tate het brutale tienerpersonage Lauren ("Am I bovvered?"). Helaas is Mr. Logan Schots en bovendien gaat hij het over Shakespeare hebben. ("Reading is for losers!")

Tate / Lauren is every teacher's worst nightmare:

- "You are the most insolent child I've ever had the misfortune to teach."

- "Thank you."

- "You're pointless, repetitious and extremely dull."

- "A bit like Shakespeare then."

David Tennant is Catherine Tate's new English teacher!

a Comic Relief - BBC video from 2007

Meer * More * Más

➽ Shakespeare en ik

The First Folio

In 1623 verscheen het beroemde Mr. William Shakespeares Comedies, Histories, & Tragedies, beter bekend als de eerste editie van de werken van William Shakespeare in folioformaat, vaak gewoon aangeduid als The First Folio. Deze uitgave geldt niet alleen als monument voor de Engelse literatuur, maar ook als cruciale schakel in de overlevering van Shakespeares toneelwerk.

Shakespeare overleed in 1616, en hoewel veel van zijn toneelstukken al waren uitgegeven in kleinere formaten (zogeheten quartos), bestond er nog geen uitgebreide, officiële verzameling. In 1621 maakten enkele uitgevers plannen om een folio-uitgave van zijn werken uit te geven. Het formaat folio betekende dat elk vel papier slechts eenmaal was gevouwen, waardoor grotere pagina's ontstonden, meestal een formaat dat werd gebruikt voor prestigieuze werken.

Twee voormalige medespelers van Shakespeare, John Heminges en Henry Condell, beiden werkzaam bij de spelersgroep The King's Men, namen het initiatief om een dergelijke verzameling samen te stellen. Onder leiding van uitgevers Edward Blount en William Jaggard (en zijn zoon Isaac) werd de bundel in 1623 gedrukt. De volledige titel luidde: Mr. William Shakespeares Comedies, Histories, & Tragedies. Published according to the True Originall copies.

Klik of tik op een foto om deze te vergroten.

In The First Folio werden 36 toneelstukken van Shakespeare gebundeld, waaronder veel die niet eerder waren gedrukt. Voor ongeveer de helft van de stukken was The First Folio-tekst de eerste betrouwbare druk. Voorbeelden hiervan zijn Macbeth, The Tempest, Twelfth Night en Julius Caesar. Zonder The First Folio zouden deze stukken verloren zijn gegaan.

The First Folio maakte van Shakespeares toneelwerken meer dan tijdelijke teksten: ze vestigde ze als serieus literair erfgoed. De toneelstukken werden opgedeeld in drie categorieën: Comedies, Histories en Tragedies, een indeling die sindsdien vaak is overgenomen. Omdat veel eerdere prints van slechte kwaliteit waren (de zogenoemde bad quartos), bood de bundel een stabielere basis voor latere edities.

Het documenteert ook het drukproces en de boekproductie in de vroege 17e eeuw, met veel varianten tussen individuele exemplaren. Geen twee exemplaren zijn gelijk. Er werden naar schatting 750 exemplaren gedrukt in 1623. Van die oorspronkelijke oplage zijn nu nog 235 exemplaren bekend. Omdat het drukproces tamelijk rudimentair was (met fouten en correcties) bevat elk overgebleven exemplaar unieke kenmerken.

In de loop van de eeuwen vonden exemplaren hun weg naar bibliotheken, universiteiten en particuliere collecties. The Folger Shakespeare Library in Washington bezit liefst 82 exemplaren, de grootste verzameling ter wereld. In 2016 werd nog een nieuw exemplaar ontdekt op het eiland Bute in Schotland, wat illustreert dat er mogelijk nog meer onbekende exemplaren bestaan.

Ik ben zelf in het bezit van een exemplaar van The First Folio. Het heeft een prominente plaats in mijn woonkamer gekregen en ligt op een boekenstandaard gemaakt door mijn broer Marcel.

Helaas is het geen originele eerste druk. Was het maar waar. Het bestaat uit fotokopieën van ongeschonden bladzijden in de exemplaren van The Folger Shakespeare Library. Toch ben ik als liefhebber van het werk van William Shakespeare blij met deze uitgave. Ik lees er regelmatig in waarbij ik de tekst hardop uitspreek. Dichter bij The Bard kun je niet komen!

De allure van The First Folio is immens gebleven: als historisch object, als verzamelobject én als symbool van Shakespeares blijvende invloed. Exemplaren bereiken op veilingen recordbedragen, hetgeen het belang van de uitgave onderstreept. De bundel wordt vaak tentoongesteld in musea en bibliotheken, waardoor het publiek directe toegang krijgt tot een authentiek stuk boekgeschiedenis.

Het ontstaan van The First Folio toont hoe literatuur, productie en publicatie samenkomen: door het initiatief van collega's van Shakespeare, de inspanning van uitgevers en drukkers, en de logistieke realiteit van vroeg-17e-eeuws boekdrukwerk. En misschien nog belangrijker: het laat zien hoe belangrijk zij waren om Shakespeares nalatenschap te bewaren. Zonder deze bundel zouden wij veel stukken van Shakespeare slechts uit fragmenten of citaten kennen, of misschien helemaal niet.

The First Folio is dus niet alleen een boek: het is een monument — literair, historisch én cultureel. Het brengt samen wat vaak ontkoppeld is: toneeltekst en boekuitgave, populaire kunst en canonieke status, 17e-eeuwse productie en 21e-eeuwse waardering. Als zodanig blijft het een fascinerend object voor lezers, onderzoekers én liefhebbers van geschiedenis.

Shakespeare's First Folio

a documentary by BBC Four from 2014

Meer * More * Más

➽ ajjdebruijnOnderweg / Boeken

➽ Shakespeare en ik / Boeken

➽ Shakespeare en ik / Verhalen

The Blood Detective

Een van de hobby's van mijn oudere broer Hans is genealogie. Een genealoog is een persoon die familielijnen opspoort en de geschiedenis van voorouders bestudeert. Hans heeft er weliswaar niet zijn beroep van gemaakt - hij was vele jaren docent lichamelijke oefening op een middelbare school - maar hij weet er wel veel van. In de loop van de tijd heeft hij de stambomen in kaart gebracht van mijn vader, van mijn moeder, en van mijn grootouders aan moederskant. In Familiealbum, het online archief met foto's en documenten van onze familie, zijn de door Hans geschreven genealogieën te lezen. Er zijn 24 hoofdstukken, geïllustreerd met foto's, afbeeldingen, scans, en landkaarten. Elke aflevering wordt ingeleid met een historisch perspectief, waarin de betreffende voorouder in zijn of haar tijd wordt geplaatst.

In het geval van mijn vader heeft Hans als oudste voorouders Pieter de Bruijn en Neeltje de Herder kunnen vinden. Zij leefden omstreeks 1750 in Kudelstaart. In relatie tot ons, generatie 1, zijn deze twee generatie 7. Voor mijn moeder vond hij Anthonie Kruijssen en Maria Kouwenberg, die omstreeks 1700 in de omgeving van Tilburg woonden. Zij zijn generatie 9. De oudste voorouders van mijn grootouders aan moederskant die Hans in de archieven wist te vinden zijn Gijsbert Pauw en Neeltje Baars. Zij leefden omstreeks 1650 in Schalkwijk. Zij zijn generatie 9.

Enkele jaren geleden las ik een boek waarin genealogie een belangrijke rol speelt. Het is geschreven door Dan Waddell en heet The Blood Detective. Het woord blood heeft hier niet alleen de betekenis die wij er gewoonlijk aan geven, maar wordt hier ook gebruikt om een familieband aan te geven, denk bijvoorbeeld aan het woord 'bloedverwantschap'. In The Blood Detective, een spannend boek in de stijl van de Frieda Klein romans van Nicci French, weet de politie een aantal moorden op te lossen door de hulp in te roepen van een genealogisch onderzoeker, een soort Hans dus.

Vaak als ik bijzondere fragmenten tegenkom in een boek maak ik er een notitie van. Meestal doe ik niets met die stukken tekst, maar soms gebruikte ik ze in lessen, en nu kan ik mijn citaten uit The Blood Detective mooi gebruiken als illustraties bij dit verhaal. Ze hebben namelijk genealogie als onderwerp.

In het eerste fragment lees je de gedachten van onze genealoog Nigel als hij naar de mensen kijkt die om hem heen in een archief zitten, gebogen over dikke boeken, op zoek naar informatie over hun voorouders:

"Yes, he was often scathing about the sorts of people who pursued their ancestors fanatically; the type more comfortable retreating into the silent, quiescent world of the dead, rather than dwelling in the awkward, insolent present. But the world today was awash with information about the wealthy, the famous and the tawdry. Somebody has to help remember the anonymous ordinary men and women, who make the world turn."

Het gaat mij natuurlijk om de laatste zin. Is mijn broer Hans zo'n somebody?

In een aflevering van de Genealogie De Bruijn maakt Hans een opmerking over de uitdrukking op de gezichten van de leden van de familie De Bruijn-Schreurs op de in 1932 voor het ouderlijk huis in Ouderkerk aan de Amstel gemaakte foto. Hij schrijft: "Het maken van de foto moet blijkbaar geen vrolijke bezigheid zijn geweest. Kijk maar eens naar de zonder uitzondering norse gezichten."

In The Blood Detective komen wij zo'n zelfde foto tegen:

"'Are these ancestors of yours?' Heather asked.

She was holding a photograph from Nigel's mantelpiece, a family portrait. Father was standing sternly at the back, beard bristling with pride. His left arm was cradled in the elbow of his wife, who was seated. Her hair was tied back, her eyes so bleached of colour by the print she looked almost ghostly. Beside her was a serious-faced boy in a buttoned-up frock coat holding a hoop, while the two girls were seated; the elder, a mirror of her mother, holding a bunch of flowers, the younger mournfully staring with wide brown eyes at the camera, her frilly white shirt in joyous contrast to the monochrome solemnity elsewhere. All, apart from Father, looked as if they had just received the worst news of their lives. It was a picture Nigel loved.

'No,' he said.

'Then who are they?'

'The Reeve family.'

'And they are?'

'I have no idea.'

'So how do you know the name?'

'It's written on the back in pencil. It was taken in 1885.'

'So how come you have it?' Heather asked, gazing intently at it one more time. She was frowning.

'I like it. These people took their family portraits seriously.'

'I can see that. No saying "cheese" back then.'

'Most people wanted to convey an image of being serious, dependable and honest. You didn't do that by smiling.' He took the picture from her. 'I like to wonder what happened to them all. The younger girl with the sad face, especially. To be three or four, however old she is, and to seem so daunted by life. It was a different world.'"

De leden van de familie Reeve wilden duidelijk maken dat ze serieus, betrouwbaar en eerlijk waren. Zouden mijn Opa en Oma de Bruijn dat ook hebben willen laten zien aan …? Ja, aan wie eigenlijk? Hun kleinkinderen misschien?

Tenslotte een fragment waarin onze genealoog duidelijk maakt waarom hij doet wat hij doet:

"Nigel's eyes did not blink. There was a zeal to him, hands dancing as he spoke. 'The past is a living thing: it's always present. Most of us are not aware of it, most of us ignore it, but it's there. You can't just sweep it away, forget about it. Look at this case. It's clear to me and, from what I can see, to you, too, that in 1879 a grave misjustice took place. The world then forgot about it, or tried to. Pretended justice had been done. But you can bet that anyone who seeks to forget the past has a corpse in the basement.' Nigel went on. 'But the past isn't like that; you can't just bury it, mark it down as history. When someone is drowned at sea, it can take an age for the body to be washed up. No one knows where, no one knows when. The only thing that is certain is that the sea will eventually give up its dead.'"

Ik vind met name deze zin mooi: "The past is always present." Het woord present heeft hier natuurlijk twee betekenissen, 'aanwezig' en 'tegenwoordig'. Het verleden gaat niet weg, het zal er altijd zijn, vergeten heeft geen zin, op een gegeven moment word je er weer mee geconfronteerd.

Hans en zijn mede-genealogen zullen het met Nigel eens zijn, denk ik.

Meer * More * Más

➽ ajjdebruijnOnderweg / Boeken

➽ Familiealbum / Familiegeschiedenis

A Single Life

Afgelopen vrijdag publiceerde ik op dit weblog een verhaal met de titel Vinyl. Het ging over een bedrijf dat de as van overledenen in de groeven van een LP perst. De film die ik vandaag onder jullie aandacht wil brengen sluit hier perfect bij aan.

De menselijke fascinatie voor tijdreizen is al eeuwenoud. Van Ebenezer Scrooge in Charles Dickens' A Christmas Carol tot Marty McFly in de Back to the Future filmtrilogie – alleen al het idee om de klok terug te draaien naar het verleden, of vooruit naar de toekomst, heeft ons mateloos verleid. Als cinematografisch middel, of het nu in sciencefiction, thrillers of komedies is, heeft tijdreizen de unieke eigenschap om ons het oneindige karakter van het universum te laten verkennen … en de ware betekenis van het mens-zijn te ontdekken.

In A Single Life geeft de Nederlandse animatiestudio Job, Joris & Marieke een originele draai aan het tijdreisconcept. In slechts twee minuten leveren ze een speels en ontroerend verhaal af over het leven en het waarderen van elk moment. De film, die in 2015 genomineerd werd voor een Oscar voor Beste Korte Animatiefilm, volgt Pia terwijl ze luistert naar een mysterieuze vinylplaat die haar in staat stelt door tijd en ruimte te springen tijdens één enkel liedje.

De oorsprong van de film gaat terug tot 2001, toen makers Job Roggeveen, Joris Oprins en Marieke Blaauw op een studentenkamer in de Design Academy in Eindhoven naar een ABBA-plaat zaten te luisteren. Toen de plaat begon over te slaan, ontstond er een bizarre gedachte: sloeg de plaat vooruit, of waren zij zélf door de tijd gereisd? Bijna tien jaar later haalden ze dit idee weer van stal voor een korte filmwedstrijd. "Wat als je door de tijd kon springen met behulp van een vinylplaat?" vroegen ze zich af, "en wat zou die kracht met je doen?"

In het geval van Pia leert ze heel snel veel over zichzelf. Terwijl de film op speelse wijze versnelt door een heel mensenleven heen, zingt de magische plaat: "a single life is what you're getting — and you should get it right" ("je krijgt maar één leven — dus leef het goed"). De prachtige en mysterieuze soundtrack, gecomponeerd door Job onder het pseudoniem Happy Camper, draagt het verhaal bij elke sprong van de naald.

Vol fysieke humor, gestileerd ontwerp en prachtige details (kun jij de verwijzing naar een andere klassieke tijdreisfilm ontdekken?), weet A Single Life te betoveren van begin tot eind. En bij elke sprong van de naald worden we eraan herinnerd: "telkens weer probeer je tijd te rekken, maar het einde is onvermijdelijk."

In enkele minuten vertelt de film hoe muziek - en met name een vinyl LP - ons naar onverwachte plaatsen kan brengen. A Single Life moet je echt bekijken. Zet het geluid van je computer, tablet of telefoon aan en kijk tot het (on)verwachte einde. Ik vind het heel bijzonder.

A Single Life

an animated short film by Jos, Joris & Marieke from 2014

Vinyl

Wat wil jij dat er met je as gebeurt nadat je bent gecremeerd?

Wees gerust, dit wordt geen morbide verhaal over doodgaan. De reden waarom ik de vraag stel is omdat ik onlangs een artikel las op de Open Culture website dat mij aan het denken zette en mij de vraag aan mijzelf deed stellen. In het artikel vertelt een zekere Jason Leach over zijn bedrijf dat de as van overledenen in de groeven van een LP perst. Op de vinyl schijf is eerst muziek gezet die de overledene voor zijn of haar dood heeft uitgekozen en op de hoes kun je foto's van de overledene laten plaatsen. Bij het afspelen van deze speciale LP kan het niet anders of de nabestaanden worden herinnerd aan degene die is heengegaan. Het bedrijf zegt dat "it lets the dear departed live on from beyond the groove." Meh … Zo'n geintje kost trouwens behoorlijk wat; je krijgt 30 kopieën van de LP voor $4,000! De as zit wel op elk exemplaar. Gek genoeg loopt het bedrijf van Leach als een trein.

Zou ik mijn as op een LP willen hebben? Ja hoor, al was het maar omdat ik mijn favoriete muziek in het vinyl kan laten persen. Maar welke muziek zou ik kiezen voor deze herinnering aan mijzelf? Dat is moeilijk, ik heb verdorie 30.500 mp3-bestanden op de harde schijf van mijn laptop staan! De vraag speelde nog door mijn hoofd toen ik vanmorgen een mooie zin tegenkwam in het boek dat ik op het moment al voor de tweede keer aan het herlezen ben, A Gentleman in Moscow van Amor Towles. In de roman halen drie mannen herinneringen op aan het verleden en de auteur beschrijft hun gesprek zo: "They spoke of the once and the was, of the wishful and the wonderful." Mooi gezegd, toch?

Die zin gaf mij het antwoord op mijn vraag. Op mijn LP moest muziek staan die terugkijkt op mijn leven, mijn verwachtingen, mijn liefdes, mijn teleurstellingen, mijn successen. Verder wist ik dat er voor mij maar één soort muziek in aanmerking kwam: country & western. Toen ik dat eenmaal besloten had, herinnerde ik mij een nummer van countryknakker Alan Jackson dat aan vrijwel al mijn eisen voldeed: Remember When. De tekst is niet geheel van toepassing op mijn leven, desondanks werd het het eerste nummer van mijn denkbeeldige as-LP.

(1) Remember When

Remember when I was young and so were you

And time stood still and love was all we knew

You were the first, so was I

We made love and then you cried

Remember when

Spotify | Tekst

Vanaf dat moment was het makkelijk. Alan Jackson is een van mijn favoriete country & western zangers en ik heb zoveel mooie nummers van hem dat ik besloot mijn LP te vullen met tien Alan Jackson tracks. Hieronder laat ik ze de revue passeren. Bij elk nummer geef ik een link naar Spotify of YouTube waar je het lied kunt beluisteren en een link naar Songteksten.nl waar je de tekst van het lied kunt lezen. Zet je speakers open, dit is prachtige muziek! Dit is mijn muziek.

(2) Every Now And Then

Every now and then

That old feeling comes around

Every now and then

I see your face in another cloud

Every now and then

Some old something takes me right back again

Every now and then

Spotify | Tekst

(3) Mexico, Tequila And Me

Well I'm tired of the rat-race

Even tired of her sweet face

I'm sick of what I'm supposed to be

I need a little time to vegetate my mind

Escape from my reality

Just Mexico, Tequila and me

That's right.

I'm not entirely unhappy

'Cause sometimes life's crappy

Make me wanna stop and run

Take a three day breather, sipping Margarita

Drift away beside the sea

Just Mexico, Tequila and me

Ah yeah.

Spotify | Tekst

(4) Everything But The Wings

Looking at you

It's hard to believe that you could feel the way I do

Never thought I'd find so much love we fall into

Or perfect or true

So never go away

If heaven calls you back just ask if you can stay

I'd never find someone to ever take your place

You know they only made a few

YouTube | Tekst

(5) Jim And Jack And Hank

Take your string bikinis, your apple martinis

Take what’s left there in the bank

Take your flat iron and your curlers

Your sparkling water and that damn perfume I never liked

Take your black Mercedes all that stuff for ladies

To me you’re just a total blank,

Go on and leave me baby

I don’t need you, I got

Jim and Jack and Hank

Spotify | Tekst

(6) Gone Before You Met Me

And just before I awoke

I had a bad nightmare

I was on some lost highway and you were nowhere near

Someone took your hand I wasn't that man

Girl, it sure did hit me

I was cussing fate but it was too late

You were gone before you met me

Spotify | Tekst

(7) It's Five O' Clock Somewhere

Pour me somethin' tall an' strong

Make it a Hurricane before I go insane

It's only half-past twelve but I don't care

It's five o'clock somewhere

Spotify | Tekst

(8) I'll Go On Loving You

And be it the wind 

Or the rain 

Or the moon up in the sky 

The spin of the earth 

Or the changes in the tide 

I don't know what brought us together 

What strange forces of nature conspired 

To construct the present 

From the past

And I'll go on loving you

Spotify | Tekst

(9) There Goes

There go your paralyzin' eyes

There goes your tantalizin' smile

There goes my act of playin' it cool

And there go the words

I meant to say

There go the games 

I wanted to play

There goes my heart fallin' for you

Spotify | Tekst

(10) So You Don't Have To Love Me Anymore

Yeah, I will keep

All those memories of the good times

Yeah, there were some good times

So when you think

Of you and me

They won’t even cross your mind

YouTube | Tekst

Welke muziek zou jij op je as-LP zetten?

Een citaat uit de tekst op de Open Culture website:

"The service can provide comfort and a memory trigger for those left behind. The video below, Hearing Madge, is a short documentary about a son who took recordings of his mother and used Jason Leach's company And Vinyly to make a record out of them. It’s sweet. 'I'm sure a lot of people think that it's creepy, a lot of people think it's sacrilegious,' the man says. 'But I know my mother wouldn't have. She would've thought it was a hoot.'"

Hearing Madge

an Aeon Video documentary from 2017

Meer * More * Más

➽ ajjdebruijnOnderweg / Muziek (Spotify)